A więc to tu - Hotel "Kryzys" - pokój nr 102 "Myślenie"

Powiedzieliśmy ostatnio, że tłem kryzysu psychicznego są negatywne emocje o skrajnie silnym natężeniu i wykraczające poza normalnie przypisane im ramy. Powiedzieliśmy także, że choć emocję robią wszystko, by uchodzić za jedyny i najważniejszy przejaw kryzysu, w rzeczywistości wcale nim nie są. Pod ich powierzchnią następują zmiany groźniejsze, bo często nieuświadomione. Są nimi zaburzenia procesów poznawczych, czyli zmiany w myśleniu, spostrzeganiu, ocenianiu i podejmowaniu decyzji. Skutkiem tych zmian jest irracjonalność, która zamiast pomóc wyjść z kryzysu, jeszcze go pogłębia. Mamy tu więc do czynienia ze zjawiskiem sprzężenia zwrotnego, które dodaje paliwa do naszego stanu kryzysowego. Jednym sposobem przerwania tego samonapędzającego się mechanizmu jest zaobserwowanie i niejako zdemaskowanie irracjonalności oraz aktywne przeciwstawienie się jej. Nie jest to proces łatwy, gdyż po pierwsze zaburzenia poznawcze są czasem niezwykle subtelne i zawoalowane, a po drugie mamy olbrzymie opory przed ich ujawnieniem. Wszyscy chcemy przecież uchodzić, przed samym sobą, za osoby racjonalne i z trudem przychodzi nam przyznać się do błędnych osądów. Zdemaskowanie irracjonalnego myślenia jest trudne, ale nie niemożliwe. Sposobami na taką zmianę zajmiemy się później. Dziś przyjrzyjmy się jakie zmiany w procesach poznawczych może powodować kryzys psychiczny.

Przede wszystkim jest to ogólna dezorientacja. W wyniku skumulowanego stresu zaczynamy tracić równowagę myślenia. Zacierają się nam trwałe, stabilne punkty odniesienia. Można ten proces zobrazować sytuacją, gdy do jakiegoś stojącego przed ludźmi logicznego zadania dodamy presję czasu. Na przykład zawodnicy teleturnieju, gdy rozwiązując łamigłówkę słyszą odliczanie ostatnich dziesięciu sekund przed końcem czasu. Stres sprawia, że podejmują wtedy różne przypadkowe decyzje i czasem potrafią zepsuć efekt całej swojej pracy. Nasz umysł posiada niejako dwa tryby funkcjonowania:

• Myślenie bez oddziaływania stresu - jest bardziej analityczne, bierze pod uwagę zdobytą wcześniej wiedzę i skumulowane doświadczenia. Widzimy szeroko uwzględniając kontekst i rozważając różne możliwe scenariusze.
• Myślenie poddane stresowi - w wyniku oddziaływania silnych pobudzających hormonów kortyzolu i adrenaliny, jest szybkie, intuicyjne. Niejako na skróty. Nie uwzględnia skomplikowanego układu zależności. Nie analizuje. To tryb zerojedynkowy, nazywany "walcz, lub uciekaj". Doskonale sprawdzał się, gdy stres oznaczał jedynie zagrożenie ze strony drapieżnika. Decyzja, by walczyć lub uciec przed niedźwiedziem wymaga szybkości, nie analizy skomplikowanych arkuszy P&L w Excelu. Coś co sprawdzało się wśród jaskiniowców niekoniecznie będzie dobrze funkcjonować w zarządzaniu hotelem. 

Po drugie, negatywne emocje - obecne w kryzysie psychicznym - zawężają nasze myślenie do utartych sprawdzonych schematów. Psychologia nazywa to myśleniem wertykalnym. Jest to sposób rozumowania pozbawiony kreatywności. W odróżnieniu do myślenia lateralnego - twórczego, nieszablonowego. Wiemy, że wyjście z kryzysu wymaga otwarcia się na nowe możliwości, poszukania niestandardowych rozwiązań. Zawężenie myślenia uniemożliwia osiągnięcie takiego efektu. 

W swojej skrajności może ono przybrać postać myślenia tunelowego, a więc zawężonego tak, że nie widać żadnych możliwości wyjścia z kryzysu. Myślenie tunelowe jest niezwykle niebezpieczne i jego pojawienie się, powinno być sygnałem ostrzegawczym, by sięgnąć po pomoc specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego. Na końcu tunelu bowiem, wbrew obiegowym opiniom, zwykle nie ma światełka. Lepiej więc nie dopuścić w ogóle do wejścia w głąb myślowego tunelu.

Powiedzieliśmy, że sztuka pomyślnego wyjścia z kryzysu polega na znalezieniu równowagi pomiędzy negatywnymi i pozytywnymi jego aspektami. Na koniec więc pewna pozytywna cecha myślenia w negatywnym afekcie. Okazuje się, że jest ono dużo bardziej ostrożne i mniej skore do ryzyka. Wiedzą to twórcy reklam lub właściciele kasyn starający się wprawiać wszystkich w wesoły nastrój. Dobrze wykorzystać tą cechę myślenia w kryzysie na swoją korzyść.